نگاهی به طرح بلندمدت نهضت ملی «زندگی با آیه‌ها»

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، «زندگی با آیه‌ها» نهضتی ملی و فراگیر است که با هم‌افزایی، مشارکت و هم‌فکری تمامی ظرفیت‌های مردمی و حاکمیتی، تحقق جامعه قرآنی را به عنوان آرمان غایی خود دنبال می‌کند. این نهضت بر این باور بنیادین استوار است که قرآن کریم، نه کتابی صرفاً برای تلاوت، بلکه منشور جامع زندگی در تمامی عرصه‌های فردی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است. نهضت ملی «زندگی با آیه‌ها» یک طرح راهبردی بلندمدت است که با هدف تعمیق و گسترش فرهنگ قرآنی در متن زندگی عموم جامعه، طراحی و تدوین شده است. این طرح که برآمده از تجربیات موفق دو سال گذشته دارد، اکنون وارد مرحله جدیدی از بلوغ و توسعه ساختاری خود می‌شود. این توفیقات، که هم‌زمان با برنامه‌های اثرگذار دیگری همچون برنامه تلویزیونی «محفل» به افزایش اقبال عمومی به ساحت قرآن کریم انجامید، انگیزه‌ای ملی برای تدوین یک نقشه راه جامع و بلندمدت ایجاد كرد. آنچه در ادامه می‌خوانيد چارچوب‌های کلان و راهبردی نهضت «زندگی با آیه‌ها» برای حرکت در افق‌های پیش‌روست كه چشم‌انداز، اهداف، راهبردها و ساختار اجرایی اين حركت ملي را خلاصه و تيتروار بازگو می‌كند.

دستاوردها در گام‌هاي مقدماتي
ایجاد هم‌افزایی ملی؛ شکل‌گیری یک جبهه مشترک با مشارکت بیش از۳۰ دستگاه حاکمیتی و هزاران مجموعه و فعال مردمی.
تثبیت اقبال عمومی؛ دستیابی به مشارکت ۱۱ میلیونی مخاطبان در هر دوره و ایجاد یک موج امیدآفرین و تحرک‌بخش در میدان قرآنی کشور.
شکل‌گیری زیرساخت‌های ویژه؛ بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و بازی‌وارسازی برای تقویت زیست‌بوم فرهنگ قرآنی.
تولید محتواهای غنی و متنوع برای مخاطبین مختلف؛ تدوین بیش از ۲۵ عنوان کتاب و تولید بالغ بر ۱۰۰۰ محصول چندرسانه‌ای و گرافیکی.

اهداف اصلی و کلان
با توجه به گستره مخاطبان این نهضت که عموم مردم جامعه هستند، هدف اصلی، تحقق «جهاد تبیین» از طریق اصلاح و ارتقاء انگاره‌های ذهنی جامعه بر اساس مفاهیم بنیادین قرآن کریم است. این تحول انگاره باید حداقل ۲۰ میلیون نفر از جمعیت کشور را پوشش دهد. این هدف در راستای تحقق مطالبه مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در دیدار جامعه قرآنی کشور (۱۳۹۶) تعریف شده است که فرمودند:«باید کاری بکنیم که مفاهیم قرآنی در جامعه اسلامی تبدیل بشود به مسلمات فکری، به رایج‌ترین افکار مشترک و گفتمان‌های عمومی بین همه قشرهای مردم.» بر اين اساس قرار است انگاره «قرآن کتابی زنده و برای زندگی است»، به عنوان روایت و گفتمان کلانی معرفي شود كه هدف كلي اين حركت ملي را مي‌سازد.

اهداف مياني
برای دستیابی به هدف کلان، سه هدف واسط، مکمل و هم‌راستا در یک افق سه‌ساله تعریف شده‌اند؛
انس، فهم و حفظ موضوعی ۲۰۰ آیه منتخب
در یک بازه زمانی سه‌ساله، زمینه‌سازی برای انس، فهم و حفظ موضوعی ۲۰۰ آیه منتخب و کاربردی برای ۵ الی ۷ میلیون نفر از مخاطبان هدف‌گذاری می‌شود. این مهم از طریق ارائه بسته‌های محتوایی جذاب، بهره‌گیری از ابزارهای نوین و متناسب با مناسبت‌های مختلف فرهنگی و مذهبی محقق خواهد شد. 
انتخاب «حفظ موضوعی آیات منتخب» به دو دلیل راهبردی حائز اهمیت است؛
۱.شاخص کمی قابل‌سنجش؛ به عنوان یک معیار دقیق برای ارزیابی پیشرفت طرح عمل می‌کند.
۲.تسهیل‌گری در اجرا؛ فرآیند راهبری، پیگیری و ارزیابی عملکرد کنشگران و فعالان میدانی را تسهیل می‌نماید.

ایجاد و استقرار ۱۰۰ هزار محفل «زندگی با آیه‌ها»
این هدف بر ایجاد زیرساخت اجتماعی و میدانی نهضت تمرکز دارد. شکل‌گیری این شبکه گسترده از محافل، بستر اصلی و سلول بنیادین برای اجرای راهبرد تبیین، اتصال مفاهیم به عمل و اتصال رسانه به میدان در سراسر کشور خواهد بود و تحقق هدف کلان را ممکن می‌سازد.

توانمندسازی و فعال‌سازی۱۰۰۰عنصر مؤثر میدان
این هدف بر ایجاد و تقویت سرمایه انسانی و هسته راهبری میدانی نهضت متمرکز است. این کنشگران ویژه، مسئولیت راهبری، شبکه‌سازی ظرفیت‌ها، و تضمین کیفیت اجرای طرح در سطوح استانی و منطقه‌ای را بر عهده خواهند داشت و به عنوان بازوان اصلی تکثیر و تعمیق نهضت عمل خواهند کرد. این عناصر مؤثر می‌توانند در مجموعه‌های حاکمیتی یا تشکل‌های مردمی فعال باشند.

مخاطبان نهضت
برای تحقق اهداف نهضت، دو لایه از مخاطبان تعریف می‌شود؛
الف) مخاطبان نهایی (عموم جامعه)
از آنجا كه رسالت قرآن کریم فراگیر است، مخاطب نهایی این نهضت عموم مردم جامعه، در تمامی اقشار و سنین هستند. با این حال، برای اثربخشی حداکثری و تمرکز در اجرا، اولویت‌بندی راهبردی مخاطبان چنين خواهدبود؛
گروه‌های اولویت‌دار؛ در فازهای نخست، تمرکز اصلی بر دو گروه کلیدی نوجوانان و زنان به عنوان اقشار محوری و تأثیرگذار در خانواده و جامعه خواهد بود.
گروه‌های نیازمند طراحی ویژه؛ برای دو گروه سنی کودکان زیر ۷ سال و کودکان ۷ تا ۱۲ سال، به دلیل تفاوت‌های شناختی و تربیتی، مسیرها و فرآیندهای کاملاً مجزا و متناسب طراحی خواهد شد.

ب) مخاطبان واسط (کنشگران و سفیران)
علاوه بر مخاطبان نهایی، کنشگران فرهنگی و قرآنی، ائمه جماعات، معلمان و فعالان مردمی، مخاطبان واسط نهضت محسوب می‌شوند. این گروه، هدف اصلی برنامه‌های توانمندسازی، شبکه‌سازی و فعال‌سازی نهضت هستند تا به عنوان سفیران و مجریان اصلی «محافل زندگی با آیه‌ها»، پیام نهضت را در سراسر کشور گسترش دهند.

عملیات‌های رسانه‌ای
برای ایجاد توجه عمومی و جلوگیری از گم شدن پیام نهضت در فضای متراکم رسانه‌ای، یک کمپین یکپارچه و ۳۶۰ درجه طراحی و اجرا می‌شود. این کمپین تمامی ابزارهای رسانه‌ای، از رسانه ملی و تبلیغات محیطی تا فضای مجازی و تولیدات هنری را در بر می‌گیرد. اپلیکیشن «زندگی با آیه‌ها»همچون ابزاری فناورانه برای راهبری و پیشبری طرح و مسابقات مرتبط با آن، یکی از ابزارهای محوری در این راهبرد خواهد بود. 
برای امتداد عملیات در طول سال و جلوگیری از فاصله افتادن میان قله‌های عملیاتی، بسته محتوایی«۱۰۰ آیه آشنا و زندگی‌ساز» به عنوان مبنای اصلی تولیدات و فعالیت‌های رسانه‌ای مستمر در ایام سال تعریف می‌شود. این رویکرد، خوراک محتوایی منظم و هدفمندی را برای کل سال فراهم می‌آورد.
همچنين مسابقات به عنوان ابزاری برای ایجاد انگیزه، جذب و درگیری اولیه مخاطب نگریسته شوند و نه هدف غایی. طراحی مسابقات باید به گونه‌ای باشد که به هدف اصلی نهضت، یعنی «فهم و عمل به آیات در زندگی»، خدمت کند و آن را تحت‌الشعاع قرار ندهد.

فاز اول؛ ایجاد توجه و آگاهی‌بخشی
پیش از آغاز هر دوره اصلی (مانند قله ماه مبارک رمضان یا بسته آیات نصر)، با استفاده از تیزرهای مفهومی، تولیدات رسانه‌ای کوتاه و جذاب، و فعال‌سازی چهره‌های مرجع، فضای ذهنی جامعه برای دریافت پیام اصلی آماده می‌شود.
فاز دوم؛ آغاز و درگیرسازی فراگیر
در نقطه اوج کمپین، تمامی ظرفیت‌های رسانه‌ای (صدا و سیما، فضاسازی شهری و تبلیغات محیطی، پلتفرم‌های آنلاین، شبکه‌های اجتماعی و خبرگزاری‌ها) به صورت یکپارچه برای ترویج آیات محوری و دعوت به مشارکت در مسابقات و محافل به کار گرفته می‌شوند. اپلیکیشن «زندگی با آیه‌ها» به عنوان ایده اصلی این کمپین عمل کرده و بستری برای ارائه محتوا، مسابقه‌سازی (گيميفيكشن)، ارتباط مؤثر با مخاطب و ارزیابی مشارکت عمومی و میزان تحقق اهداف کمی فراهم می‌کند.
فاز سوم؛ تعمیق، استمرار و تثبیت فرهنگی
این فاز با هدف زنده نگه داشتن پیام نهضت در طول سال و تبدیل آن به یک جریان فرهنگی پایدار، بر دو محور اصلی استوار است؛
**روایت‌گری و جریان‌سازی اجتماعی؛ تمرکز بر روایت نتایج کمپین، بازنشر گسترده تولیدات مردمی و به اشتراک‌گذاری داستان‌های الهام‌بخش و موفقیت‌آمیز محافل.
**پیوند راهبردی با هنر: فعال‌سازی ظرفیت‌های هنری کشور برای انتقال مفاهیم قرآنی به زبان هنر. این امر از طریق ارتباط عمیق و پیوسته با اهالی هنر و قرآنی شدن این قشر و همچنین تولید و ترویج آثار در رشته‌های مختلف (فیلم کوتاه، موسیقی، شعر، داستان، هنرهای تجسمی و دیجیتال) محقق می‌شود تا پیام آیات به لایه‌های عمیق عاطفی و فرهنگی جامعه نفوذ کرده و در متن زندگی روزمره مردم تثبیت شود.

گسترش ۱۰۰ هزار «محفل زندگی با آیه‌ها»
ایده محوری برای تحقق اهداف نهضت در لایه عملیاتی و میدانی، شکل‌گیری و گسترش ۱۰۰ هزار «محفل زندگی با آیه‌ها» در سراسر کشور است.
محفل زندگي با آيه‌ها جلسه قرآني مردمی و مستمر است که در آن، پیام آیات منتخب، کاربردی شده و به عرصه عمل و زندگی روزمره متصل می‌شود. این محافل بر سه رکن اساسی استوار هستند که وجه تمایز آن‌ها با جلسات سنتی قرآن است؛
۱. تبیین؛ سفیران نهضت (مربیان محافل)، پس از موقعیت‌سازی و ایجاد ارتباط مفهومی با دغدغه‌های روز، پیام آیه را با ادبیاتی جذاب و ناظر به نیاز و دغدغه مخاطب تبیین می‌کنند.
۲. عمل و زندگی با آیه؛ در این بخش، پیام تبیین‌شده به زندگی فرد گره می‌خورد و پیام به اقدامات عملی و قابل اجرا تبدیل می‌شود. این مرحله شامل ارائه پیشنهادهای عملی کوچک (قابل اجرا در جلسه)، تعریف قرارهای جمعی (برای اجرا خارج از جلسه) و یا ایجاد عهدهای معنوی برای التزام به مضامین آیه در زندگی است.
۳. تلاوت؛ تلاوت آیات محوری و آیات قبل و بعد آن (سیاق)، با هدف تثبیت فراز کلیدی در ذهن مخاطب انجام می‌شود. در جلساتی که تلاوت قرآن جزء برنامه‌های ثابت آن‌هاست، این بخش با همان برنامه تلفیق می‌شود.
این الگوی سه‌بخشی به دلیل سادگی، انعطاف‌پذیری و تمرکز بر نتیجه عملی، قابلیت اجرا توسط طیف وسیعی از سفیران (از معلم مدرسه و امام جماعت مسجد تا اساتید متخصص) را داراست و می‌تواند متناسب با هر سطحی از مخاطب، در عمق و زمان متغیر باشد.

پایگاه مردمی و قرآنی جهاد تبیین
در نگاهی عمیق‌تر، «محفل زندگی با آیه‌ها» صرفاً یک جلسه نیست، بلکه سلول بنیادین و هسته اصلی یک نهاد اجتماعی برای جهاد تبیین است. نهادی که با تکیه بر قدرت بی‌بدیل قرآن کریم و با ارائه یک قرائت تحول‌آفرین و انقلابی، مردم را به عرصه کنشگری فعال وارد می‌کند.
رویکرد این نهضت، ایجاد ساختارهای موازی یا تأسیس نهادهای جدید نیست؛ بلکه «غنی‌سازی و ارتقاء» ظرفیت‌های موجود مردمی است. الگوی سه‌بخشی محفل، در حکم یک «افزونه‌ راهبردی» عمل می‌کند که می‌تواند به کالبد جلسات سنتی و اصیل (مانند جلسات قرآن مساجد، جلسات خانگی، منابر هیئات، روضه‌های خانگی و حلقه‌های دانش‌آموزی، جلسات آموزشی مؤسسات و خانه‌های قرآن) افزوده شود. با این رویکرد، هر منبر یا جلسه خانگی که این افزونه را بپذیرد، به یک پایگاه عملیاتی برای جهاد تبیین و عضوی از شبکه بزرگ «زندگی با آیه‌ها» تبدیل می‌شود.

تبدیل «محفل» به یک سنت حسنه
هدف غایی، تبدیل «محفل زندگی با آیه‌ها» به یک سنت حسنه پایدار و مردمی است. برای تحقق این امر، الگوی محفل باید دارای ویژگی‌های خاصي باشد، ازجمله سادگی، انعطاف‌پذیری، اثربخشی ملموس، ایجاد حس مشارکت و برخورداری از جاذبه عاطفی و معنوی.
فرآیند سنت‌سازی در چند مرحله و با ابزارهای پشتیبان كه در ادامه مي‌آيد دنبال می‌شود؛
۱. طراحی، هویت‌بخشی و تسهیل‌گری؛ تدوین الگوی اولیه ساده و ایجاد هویت بصری و مفهومی یکپارچه. در این مرحله، تسهیل‌گری حداکثری برای برگزارکنندگان (سفیران) از طریق ارائه بسته کاملی از محصولات مکتوب و رسانه‌ای، راهنماهای اجرایی و بهره‌گیری از دستیار تولید محتوای هوش مصنوعی برای آماده‌سازی محتوای جلسات، صورت می‌پذیرد.
۲. ترویج، انگیزه‌دهی و شبکه‌سازی؛ تمرکز بر گروه‌های مرجع و تأثیرگذار برای پیاده‌سازی و ترویج اولیه الگو. این امر با ایجاد زیرساخت ارتباطی قوی با سفیران و انگیزه‌دهی مستمر به آن‌ها (از طریق تیم پشتیبان و کال‌سنتر) همراه خواهد بود تا ارتباطی پویا و دوطرفه شکل گیرد.
۳. نمایان‌سازی و آگاهی‌بخشی؛ استفاده از روایت‌گری، فعال‌سازی نمادها و ایجاد اثر شبکه‌ای برای دیده‌شدن و فراگیری اجتماعی. آگاهی‌بخشی از طریق تصویرسازی و ترویج بصری الگوی محفل در این مرحله نقشی کلیدی ایفا می‌کند تا تصویری روشن، جذاب و قابل فهم از آن در ذهن جامعه شکل گیرد.
۴. نهادینه‌سازی و استمرار؛ پیوند الگو با ساختارهای موجود فرهنگی و اجتماعی (مساجد، مدارس، هیئات و…) برای تضمین پایداری و انتقال سینه به سینه آن به نسل‌های آینده.